Rood versus bruin

Het was nog voor de verbouwing. Ik stond op een stille middag in het Stedelijk Museum voor het immense schilderij van Anselm Kiefer. Dit indrukwekkende ‘Innenraum’ van drie bij meer dan drie meter maakte Kiefer in 1981 naar aanleiding van een foto van de marmeren zaal in de Nieuwe Rijkskanselarij van het naziregime. Zonder deze informatie was ik al diep onder de indruk van het schilderij met de duistere zaal en als lichtplek het glazen platte dak, dat het ruimtelijke perspectief van het vertrek benadrukte. De beklemmende geschiedenis, geschilderd in overwegend woeste bruine vlekken, lagen zwart teer en grijze as, liet zich raden. Achter mij kwamen twee vrouwen staan die net als ik hun blikken omhoog richtten om het werk visueel te kunnen omvatten. Stilte heerste. Tot de linker dame tegen de rechter verzuchtte: ‘Maar ik houd zo van kleur’.

Wat betekende dit? Zijn bruin, zwart en grijs geen kleuren? Misschien dan sombere kleuren? Kiefer gebruikte deze kleuren in zijn historische schilderij om de kijker te herinneren aan de dramatische verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Bepaalt onze samenleving hoe we de symboliek van verschillende kleuren ervaren? Is er sprake van historisch overgedragen kennis, waarbij ooit is afgesproken dat bruin, grijs en zwart kleuren zijn voor een serieuze aangelegenheid? Zijn rood, geel en blauw voorbehouden aan speelse zaken? Snoep- en speelgoedfabrikanten zullen dit blijmoedig bevestigen.

Toch is rood historisch gezien een even dramatische kleur als de bruinen en zwarten. Koning Richard Leeuwenhart vertrok in 1189 voor de Derde Kruistocht om het Heilige Land te heroveren. Wij kennen hem gekleed in zijn wapenuitrusting met een rood kruis op een witte achtergrond. Het rode kruis zou staan voor het bloed dat werd vergoten voor de heilige zaak. Paus Paulus II vaardigde in 1464 een decreet uit, waarin stond dat zijn kardinalen toga’s in een rijk scharlakenrood moesten dragen in plaats van paars. Zoals de kruisvaarders waren ook zij in theorie bereid hun leven te geven voor het geloof en de kerk. Het rode karmozijnpigment werd gemaakt van het bloed van insectenlijfjes, die zo klein waren dat je ze aan kon zien voor zaden of graankorrels. Voor één gram rood waren tachtig kevertjes nodig. Evident dat deze kleur zeer kostbaar was en uitsluitend door de adel en kerkelijke macht mocht worden gedragen.

Macht en oorlog werden vertaald in rood, gemaakt van luizenbloed. Eenzelfde kleurtaal die ook het bruin en zwart van Kiefer spreken in het schilderij ‘Innenraum’. Met de ontdekking van een synthetisch rood in de negentiende eeuw verdween het nut van de arme luizen en daarmee veranderde misschien ook de kleursymboliek van macht in de kleuren zwart en bruin. Alleen de rode stropdas, de mantel van Sinterklaas en de rode loper lijken hun status nog te hebben behouden.