Fake

‘It’s fake, fake!’ Khaled maakt driftige handgebaren. Niemand in de kamer zegt iets. Ik teken cirkeltjes in mijn schrift. ‘Fake’, zegt Khaled nog een keer, alsof hij bang is dat zijn punt nog niet duidelijk was. Het woord zuigt alle zuurstof uit de ruimte.

Ik bevind me in Košice, een stad in het oosten van Slowakije. Samen met drie andere kunstenaars – theatermaker Peter uit Slowakije, dichter Prota uit Servië, en Khaled dus, een beeldend kunstenaar uit Palestina – probeer ik voor een artist-in-residency een idee te verzinnen voor een kunstproject over de vluchtelingenproblematiek in Europa, met humor als insteek. Dat gaat ongeveer zo soepel als een gemiddelde EU-top. Na twee dagen brainstormen is er echter voor het eerst een idee op tafel gekomen, waar zowel Peter, Prota als ikzelf wel wat in zien. Het komt erop neer dat we als vorm van locatietheater een nieuw land willen stichten, waarin het niet uitmaakt wie je bent of waar je vandaan komt, omdat iedereen nieuw is. Khaled vindt het niks. ‘It’s a fantasy. Refugees don’t need a fantasy. They need a voice.’ Ik sputter nog wat tegen, maar Khaled wil er niets van weten. ‘It’s different for you,’ verklaart hij, ‘you’re not a refugee, you’ve never known war.’

Ik houd me in, maar eigenlijk kook ik vanbinnen. Wie denkt deze man dat hij is om voor mij te bepalen waar ik wel en niet over mag schrijven? Later die avond, wanneer ik weer terug ben in mijn appartement, slaat de twijfel echter toe. Wie ben ik eigenlijk om over ervaringen te schrijven die zo ver van me af staan? Natuurlijk, ik heb braaf research gedaan voordat ik naar Košice kwam, artikelen gelezen en interviews afgenomen, maar het blijft een onderwerp dat ver van me af staat. Ik heb nooit mijn huis moeten achterlaten, heb nooit hoeven vluchten voor oorlog of droogte. Ik kan me inbeelden hoe het moet zijn om de levensgevaarlijke tocht naar Europa te ondernemen, maar ik voel het niet, het staat niet in mijn geheugen gegrift.

Hoe ver kan je als kunstenaar buiten jezelf treden? En als je eigenlijk beperkt bent door je eigen ervaringen, opvoeding, geslacht, culturele achtergrond, kortom, alle dingen die je maken tot wie je bent, kan je dan wel verhalen maken? Jezelf verplaatsen in anderen is immers de core business van schrijven. Tegelijkertijd bestaat kunst niet in een vacuüm. Kunst gaat niet alleen over verwondering en empathie. Kunst is ook politiek. Kunst is macht. Ik zou heel graag willen zeggen: schrijf te allen tijde wat je wilt en over wie je wilt, want dat is wat creativiteit is. Maar ik heb makkelijk praten: ik ben een blanke, heteroseksuele man. Wij hebben doorgaans alle vrijheid om voor onszelf (en anderen) te praten en we worden meestal toch wel gehoord. Die ruimte heeft lang niet iedereen.

Na intensief overleg besluiten we de volgende dag om onszelf op te splitsen. Khaled zal zelf een idee uitwerken en wij brainstormen verder met ons drieën. Niemand zegt het hardop, maar het voelt als een nederlaag. Het idee van het nieuwe land haalt trouwens de eindstreep niet. In plaats daarvan eindigen we de residency met een ander plan: een survivalgids voor betere communicatie tussen verschillende culturen.