Een schip op drift

Als mensen vragen wie mijn favoriete artiest is, zeg ik: ‘Bob Dylan’. Ik was als kind al een bewonderaar. Ik houd van de manier waarop hij de woorden gooit, hoe de melodie zwenkt, hoe de muziek verankerd is in traditionele folksongs, maar toch vernieuwend is. En dan heb je nog zijn virtuoze teksten natuurlijk.

Toen ik op het idee kwam om zijn liedjes te gaan vertalen en in het Nederlands uit te voeren, deed ik een schaamtevolle ontdekking: het grootste deel van de teksten was al die tijd langs me heen gegaan. Ik had vooral flarden opgevangen, die voor mij de sfeer neerzetten.

Dylan propt zijn songs vol met beelden; allemaal kleine scènes die in hoog tempo voorbijkomen. Toen ik aan het vertalen sloeg, zette ik die lappen tekst netjes om naar het Nederlands, om er vervolgens achter te komen dat ik geen flauw idee had waar ik over zong. Dylan had daar zelf geen problemen mee. Als een journalist suggereerde dat een nummer over de consumptiemaatschappij zou gaan, of over klassenjustitie, ontkende hij dat. Bob vond dat iedereen te veel achter de woorden zocht. En aan het predikaat ‘protestzanger’ had hij een grondige hekel.

Ik geloof hem meteen als hij zegt dat sommige liedjes nergens over gaan. Maar als ik een nummer zing, wil ik wel graag weten waarover ik het heb. Ik besloot om me de muziek toe te eigenen. De aanpassingen hoefden niet groot te zijn. Hier en daar een accent aanbrengen gaf al richting aan de tekst. Ik herschreef een couplet, ik liet er soms eentje weg. En als ik klaar was, realiseerde ik me: ‘Dit nummer gaat over mij!’ Ik had er een eigen compositie van gemaakt.

Dylan zelf zal het me niet kwalijk nemen, dat weet ik zeker. Hij blijft zelf ook zijn nummers herschrijven, al lang nadat ze op plaat zijn uitgekomen. Soms luister je naar een live opname en na een paar minuten komt er een bekende regel voorbij. ‘Verdomd,’ denk je, ’hij zingt Visions of Johanna!’. Maar dan in een ander tempo, op een andere melodie en met andere akkoorden.

Hij blijft zijn eigen muziek opnieuw uitvinden. Zoals ik zijn muziek ook opnieuw uitvind. Zijn mijn vertaalde Dylan songs ‘autonome kunst’? Ik vind van wel. En zo niet, dan is niks autonome kunst. Bob Dylan heeft talloze composities op zijn naam staan die eigenlijk herschrijvingen zijn van traditionele volksliedjes. Ik geef simpelweg een vervolg aan dat proces. Elke kunstenaar borduurt voort op wat voorgangers gedaan hebben. Omdat er steeds een variatie op aangebracht wordt, ontwikkelt de kunst zich.

Een kunstenaar mag nog zo te boek staan als origineel; er is altijd wel een kunstwerk aan te wijzen dat als opmaat fungeert. Zo is alles per definitie een Gesamtkunstwerk. Het woord ‘plagiaat’ mag wat mij betreft uit het woordenboek geschrapt worden. Iemand beschuldigen van na-apen is hetzelfde als zeggen: ‘Je mag niet ademen, want iemand anders heeft dat uitgevonden’.

Liam Gallagher, songwriter van Oasis, deed niet mysterieus over zijn werkwijze: ‘Als ik een nummer wil schrijven, begin ik iets te spelen van The Beatles en gaandeweg neem ik een andere afslag. Zo komt de muziek tot stand.’

Van Bob Dylans Like a rolling stone maakte ik Als een schip op drift. Het zijn twee verschillende songs geworden. En de evolutie gaat voort. Het is een gemeenschappelijke inspanning. Wat mij betreft heb je daar de mensheid op z’n best.