Langer en verder kijken

In Brussel bezoek ik de Noorse schrijfster Erika Fatland. Bij het verlaten van het Centraal Station passeer ik twee soldaten. Ze glimlachen naar toeristen, staan wat vermoeid stil voor een selfie met een groep Japanners, zwaaien naar kleine kinderen die niet terugschrikken voor hun mitrailleurs. Elke keer dat ik in deze stad ben, zijn er meer soldaten. Het went snel, het gevoel dat iets me bedreigt.

Fatland resideert in de stad. Ze werkt aan haar vierde boek, waarvoor ze langs de hele grens van Rusland reisde. We zitten op haar bank, ze zet koffie op tafel, trekt haar sloffen uit, slaat haar witte wollen trui om zich heen en vertelt dat ze al weken niet kookt, omdat ze Deliveroo ontdekt heeft.

Fatland debuteerde met het non-fictie boek De Engelbewaarder van Beslan. Beslan ligt in Noord-Ossetië, een plek waar ik, zoals vele anderen, tot 2004 nog nooit van gehoord had. In september dat jaar komen 186 kinderen en 147 volwassenen om het leven bij een gijzeling op school nummer 1. De eerder slaperige plaats verandert in een stad in rouw. Wie Beslan googlet, vindt pagina’s lang alleen maar artikelen over en afbeeldingen van de gijzeling. Een eenzijdig gezicht van de plaats. Fatland toont deze plek via persoonlijke verhalen van bewoners. Mensen van vlees en bloed, die iemand verloren of iemand kennen die iemand verloor.

In haar tweede boek, Het Jaar zonder zomer, schrijft Fatland over de moordpartij op het eiland Utøya. Op 22 juli 2011 houdt Anders Behring Breivik daar als een kalme bezetene huis. Aan één arm een kist vol kogels, in zijn handen een mitrailleur. In 189 minuten vermoordt hij 77 mensen. De betekenis van het eiland verandert voorgoed. Daarmee het leven van vele Noren. Fatland gaat op zoek naar hun verhalen, bundelt ze.

Voor haar derde boek, Sovjetistan, reist ze door Turkmenistan, Kazachstan, Tadzjikistan, Kirgistan en Oezbekistan, plekken die in ons topografische geheugen een grijze vlek zijn. Zo ver van hier liggen die landen niet, ze zijn alleen niet zo Instagram-waardig als Australië, Peru of Nieuw-Zeeland.

‘De wereld is niet kleiner geworden,’ vertelt Fatland, ‘die is nog steeds even groot, we kijken gewoon andere kanten op.’

Fatland toont een wereld die je niet op deze manier kent. Ze laat de menselijkheid aan het woord. Toont Turkmeense taxichauffeurs die het over hun almachtige president hebben, alsof ze over hij-die-niet-genoemd-mag-worden spreken en vertelt wat het favoriete bier van Breivik is: Budweiser. Via bizarre details weet ze lezers naar onbekende plekken te brengen, nieuwe perspectieven te tonen. Ze toont: het mooie en pijnlijke zit in het normale. Voor haar boek over Utøya spreekt ze met Viljar. Vijf keer raken Breiviks kogels hem, maar hij overleeft. Hij vertelt: ‘Ik dacht aan alles wat ik zou gaan doen. Niet heel melodramatisch hoor; ik dacht aan gewone dingen. Aan meisjes, sneeuwscooters en mijn familie.’

Fatland weet onontgonnen verhalen zodanig tussen twee kaften te stoppen dat je in je gezicht wordt gestompt. Ze schrijft genadeloos en haar schrijven is nodig. Dus gooi je Instagram weg, pak een boek van haar en lees voorbij de wereld die je kent, zonder ook maar één clichébeeld te treffen, kijk verder, door bubbels en filters heen. Voorbij mainstream media, voorbij spookverhalen, richting het menselijke. En ja, daar hoort soms gruwel en tragiek bij, maar het is ook gruwelijk interessant.

Foto: Gaby Jongenelen.