Kunst is wél therapie

Iets wat mij altijd weer grijpt, in gesprek met collega-kunstenaars, is de vraag of kunst wel of geen therapie is. We kennen allemaal de situatie; je doet mee aan een workshop van artistieke aard en opeens – krak – breekt een deelnemer open. Ik zeg openbreken, omdat er bepaalde emoties aan de oppervlakte komen die zich al langere tijd schuilhouden in de deelnemer. Een ander beeld dan dat je bij aankomst van hem, haar of die had dient zich aan, een eerlijker, herkenbaarder beeld.

Een schipper wil koste wat het kost het water buiten het schip houden. Als het water zijn schip binnenloopt, zinkt hij. Dus het schip wordt regelmatig onderhouden en lekkages worden gedicht. Zo worden workshops soms ook benaderd; het is niet de bedoeling dat we verdrinken in persoonlijke gevoelens. Maar laten we vooropstellen dat het water – dat de schipper met man en macht buiten het schip wil houden – tegelijkertijd het element is dat hem opwaarts stuwt. Kunst is een schip dat vaart op emoties. Emoties die we kunnen terugvoeren naar angst en liefde (en wellicht naar liefde alleen). Twee takken die op hun beurt weer uitwaaieren in boosheid, verdriet, gemis, wanhoop, rouw, verliefdheid, heimwee en allemaal andere kleuren die een waardevolle plek innemen in een mensenleven en dus ook op het palet van een kunstenaar.

‘Is kunst alleen emotie? Er is toch een verschil tussen kunst en dagboekfragmenten?’ In dit relaas mag niet onbenoemd blijven dat een schip niet alleen moet drijven, maar uiteraard ook voortstuwing moet vinden. De wind die in deze metafoor de zeilen bol blaast, is de artistieke vorm waarin de kunstenaar zijn persoonlijke gevoelens giet. Ondanks de prachtige ontoereikendheid van het vormelijke. Altijd zo eerlijk mogelijk. Zoals kunst in dit verhaal een schip op een oceaan is, maakt een kunstenaar zijn heimwee bijvoorbeeld tot een lied over een trekvogel die ’s winters weigert de zon op te zoeken en doodvriest. Kunstenaarschap is het ambacht dat ons toestaat om onze persoonlijke gevoelens op een zo universeel mogelijke manier te delen met ons publiek.

Terugkerend naar mijn titel. Daarin schuilt de hoop je een nieuw perspectief te bieden, je uit te nodigen om je eigen emotionaliteit – en die van je deelnemers – niet als een obstakel, maar als een springplank te zien. Therapie heeft het uiteindelijke doel om emotioneel eigenaarschap te vergroten over alle gebeurtenissen die tezamen ons leven vormen. Om alles dat ons dit, soms uitzichtloze, pad met knikkende knieën doet afleggen, te omarmen. Om de dingen die ’s nachts als onzichtbare tandenstokers onze oogleden openhouden – ja, ik ben opgegroeid met Tom & Jerry – te zien als materiaal, als verhalen. Verhalen die, als we de moed hebben om ze te vertellen, ruimte creëren. Niet alleen voor onszelf, maar ook voor onze toehoorders, om op hun beurt diezelfde spoken te omarmen. Want de grootste gevangenis bestaat niet uit beton en prikkeldraad, maar is een leven dat niet is omarmd.