Als cultuur geen kunst meer kent

Ik ben veel bezig met cultuurbeleid. Het regeerakkoord stond dan ook één minuut na publicatie op mijn beeldscherm. De paragraaf over cultuur tien seconden later. Het nieuwe kabinet zegt in te zetten op hoe cultuur individuen verrijkt en de samenleving verbindt.

We vinden het belangrijk de kennis over onze gedeelde geschiedenis, waarden en vrijheden te vergroten. Deze maken ons tot wat we samen zijn.

Een streven waarmee weinig mis is. De uitwerking schiet alleen tekort. Kinderen leren op school het Wilhelmus en kunnen het Rijksmuseum en het parlement bezoeken. Cultuur wordt gezien als iets om kennis van te nemen. Een bevestiging van de cultuur waarmee de Nederlandse samenleving graag te koop loopt, en die ook te vinden is in het regeerakkoord:

In Nederland is iedereen gelijkwaardig, ongeacht geslacht, seksuele geaardheid of geloof. Tolerantie naar andersdenkenden is de norm en kerk en staat zijn gescheiden. In Nederland kan je kiezen welk geloof je wilt belijden, of om niet te geloven.

Maar dat is de grondwet. Deze maakt het mogelijk om cultuur vrij te ervaren en dat is een groot goed. Het is het resultaat van cultuur, van verlichte ideeën die ooit de wet vormgaven, maar het is geen cultuur. Het is makkelijk om resultaten te vieren die je niet zelf hebt behaald. Maar je doet deze resultaten tekort als je geen ruimte biedt om een nieuw perspectief mogelijk te maken. Cultuur is van wezenlijk belang voor een maatschappij, omdat ze de mogelijkheden biedt om je tot elkaar te verhouden. Ze positioneert je ten opzichte van een ander. Maar cultuur stelt niet veel voor zonder dat de kunsten een ontwrichtende rol kunnen spelen en het culturele leven alert houden. Want waarom willen we ons tot elkaar blijven verhouden? Niet omdat volgens de grondwet iedereen gelijkwaardig is, maar juist omdat uit de praktijk blijkt dat dit helemaal niet het geval is. Kunst maakt het mogelijk om op het verkeerde been te worden gezet, bewogen om door de kaders te breken en tot nieuwe inzichten te komen. Pas dan is het mogelijk om te zien hoe de cultuur waarin je bestaat kan meebewegen met de veranderende invloeden waaraan ze wordt blootgesteld. Een goed kunstwerk kan je erop wijzen dat de dingen die je voor lief neemt niet noodzakelijkerwijs vaststaan. Het effect daarvan is moeilijk in te schatten, de uitkomst vrijwel onmeetbaar. Kunst is onvoorspelbaar.

Het combineren van beleid en iets onvoorspelbaars vereist lef. Beleid dat alleen inzet op het bevestigen van een cultuur volgt de weg van de minste weerstand. Als burger voel ik me daarbij niet serieus genomen, omdat hiermee de grondstof voor nieuwe inzichten en mijn ruimte om die te omarmen langzaam verdwijnt. Het voelt alsof ik in een kader word geperst dat zich niet verhoudt tot de toekomst. Terwijl het zo mooi zou zijn als er een overheid komt die de ballen heeft om de kunsten de ruimte te geven die ze verdienen. Laat ze ontwrichten. Laat ze trappen tegen een heilig huisje totdat duidelijk is of het fundament dat aankan en het verdient overeind te blijven. Dan kunnen we als maatschappij minder bezig zijn veranderingen als probleem te zien en te zoeken naar wie daarvan de schuld draagt, maar juist veranderingen aangrijpen om samen te blijven bewegen. Op zoek naar de beste manier om ons te maken wat we samen zijn.