Leven, of theater?

Ik ken een man die nooit, maar dan ook echt nooit op een foto wil staan. Zodra iemand een camera op hem richt, draait hij zich om en beent met rasse schreden weg. (De man in kwestie zal zichzelf onmiddellijk herkennen als hij dit leest, maar dat geheel terzijde.)

‘Jij maakt toch zulke mooie portretten,’ zei de man laatst tegen mij. ‘Als ik ooit door iemand gefotografeerd wil worden, zou het door jou zijn. Maar ja, ik wil niet gefotografeerd.’ Zeer vereerd met dit bijna-voorrecht werd ik meteen enthousiast.

‘We kunnen je toch ook als iemand anders fotograferen?’, opperde ik. ‘Als cowboy-zonder-paard of als circusdirecteur? Dat komt enigszins in de buurt van de werkelijkheid, maar jij bent dan niet jij.’ Ik hou ervan om in mijn foto’s een wereld te verbeelden die niet in het echt bestaat, maar alleen in mijn hoofd. Niet de wereld voor mijn ogen, maar de wereld daarachter. Een wereld die bedacht is, een soort substractie van de werkelijkheid, mini-toneelstukjes zonder tekst eigenlijk.

Ik geloof dat hersenen zich gemakkelijk laten misleiden. Wat op een foto staat, is echt gebeurd, dat zal je brein altijd geloven. Wat je op de foto ziet, is echt. Ook al weet je dat het niet kan. Er staat een man op een foto als circusdirecteur. Nee, weet je, als je de man kent; hij IS geen circusdirecteur, maar hij SPEELT circusdirecteur, heel even maar, zolang als het duurde om de foto te maken. Maar dat heel even is genoeg om de man, nu, voor dit moment, zolang je naar de foto kijkt, circusdirecteur te laten zijn. Het is niet echt, dat weet je. Hij heeft een circusdirecteurenpak aangetrokken, dat weet je. Maar jouw hersenen zien een plaatje van een circusdirecteur, en geloven het even. Of willen het geloven. Want wat op een foto staat, is echt gebeurd.

Kennelijk komen hier twee delen van je bewustzijn met elkaar in conflict: wat je ziet, is echt, maar je weet ook dat wat je ziet niet echt is. De grenzen tussen verbeelding en werkelijkheid verdwijnen. De man speelt een rol en krijgt daarmee een betekenis. Het verhaal gaat niet alleen over de man die circusdirecteur speelt, het gaat over ons allemaal, over het leven. Het circus is in dit geval een bordkartonnen glitterwereld, waarin alles mooier lijkt dan het is, waar we even kunnen vergeten dat het leven soms ook kut is. Er wordt een verhaal verteld, en in dat verhaal ga je mee. Zo gaat dat, hoe gek het ook is; in verhalen (mits goed verteld) ga je mee, hoe waar of onwaar ze ook zijn.

Zo ook in het theater. Het theater houdt je op dezelfde manier voor de gek. Je bent publiek, op een stoel, je kijkt naar een podium. Op het podium staan acteurs die een rol spelen. Niet echt. Zo verschrikkelijk niet echt. Na de voorstelling trekt de acteur zijn kostuum uit, zijn spijkerbroek aan en fietst weer naar huis. De acteur is helemaal niet Romeo of Hamlet of wie dan ook. Maar hij was het toch wel. Even. En dat hebben wij geloofd. Wij hebben naar het leven gekeken, wij hebben onszelf gezien, om onszelf gelachen, of gehuild, en toch was het niet echt. Dat wisten we.
Zo speel ik soms de rol van fotograaf, en laat ik je van alles geloven wat niet waar is, en toch ook wel. Nèt echt. Maar dat geheel terzijde.