Wat de zee vertelt

Wat vertelt de zee? En hoe geef ik haar een stem? Deze vraag houdt me bezig bij het schrijven van een nieuwe voorstelling over het bouwen van windturbines op de Noordzee.
Een voorstelling die gaat over de verhouding tussen mens, technologie en natuur. Gespeeld door mensen voor mensen, op het strand van Terschelling, met de zee in zicht. Hoe kan ik zorgen dat de zee niet het decor wordt op de achtergrond? Hoe kan de wind meer zijn dan een toevallige passant? Ik begin enthousiast brieven te schrijven vanuit het perspectief van de zee aan de mens. Maar steeds meer rijst de vraag: kan en mag ik wel menselijke eigenschappen toebedelen aan een niet-menselijk wezen? Doe ik daar de zee niet mee tekort? Hoe vrij mag ik eigenlijk zijn als kunstenaar? Ik merk dat ik de zee inperk met mijn taal, in plaats van haar te laten zijn zoals ze is: niet-menselijk, niet te vatten, niet tot personage te reduceren.

In mijn zoektocht kom ik het werk tegen van de in 2024 overleden filosoof Bruno Latour. Hij stelt dat de huidige ecologische tijd ons dwingt na te denken over een andere vorm van hiërarchie dan die waarin de mens bovenaan staat. We moeten herdefiniëren hoe we tot besluitvorming komen. Hij is er een voorstander van dat niet-menselijke dingen een stem hierin krijgen. Hij spreekt over ‘actanten’ die proberen allianties te vormen om zo hun eigen belangen te verdedigen. Een actant kan een mens zijn, maar ook een object, een dier, een rivier, een landschap, een institutie. Volgens Latour heeft geen enkele actant voorrang boven de ander. Het gaat erom dat de juiste stemmen worden gehoord. Latour richtte meerdaagse labs in waar hij politiek, wetenschap en ook de kunst bij elkaar bracht om te proberen nieuwe perspectieven te ontwikkelen en samen te werken aan oplossingen voor de klimaatcrisis.

Ik voel me extra aangemoedigd, doordat Latour ook de kunsten betrekt in zijn onderzoek. Als schrijver kan ik misschien niet loskomen van mijn menselijke perspectief, maar de verbeelding kan wel helpen de aandacht te vestigen op en empathie op te roepen voor alles wat niet zomaar wordt gehoord of gezien. Het proberen dus. Het blijven proberen. Helpen bij dat herdefiniëren waar Latour over spreekt, door ‘taal’ te geven aan de dieren en de dingen.

Mijn gereduceerde zee is inmiddels gestopt met het schrijven van brieven. Ik heb ervoor gekozen een personage op te voeren dat gewoon mens is, maar zich wel verbonden voelt met die zee. Een personage dat de poëzie meeneemt om te voorkomen dat de taal alleen de beperkte laag van de betekenis aanspreekt, maar juist ook een beroep doet op het gevoel daaronder. Daardoor kan in mijn toneelstuk de zee haar ware gedaante weer aannemen. Het mysterie blijven dat ze is. Die vloeibare, altijd veranderende stroom van water zijn, die we kunnen naderen door te blijven proberen.