Pour la fin du temps
Rob de Graaf
13 juni 2025
Als je vijftig jaar wordt, dan kun je nog denken: ‘Ach… Zoveel mensen worden tegenwoordig honderd, dus eigenlijk ben ik pas op de helft.’
Maar als je dan – en dat gaat verbazend snel – de zestig bereikt, kun je niet volhouden dat je ook wel honderdtwintig kunt worden. Je weet het: alles wat jarenlang vanzelfsprekend verder reikte, dat groter werd en hoger groeide, dat is de omgekeerde richting ingeslagen. Kleiner, lager, dichterbij. Je bent wie je nu bent en waar je nu bent – je ziet scherp wat je niet zult bereiken.
Inmiddels ben ik tweeënzeventig en kijk ik met verwondering naar wat er achter me ligt. Ik heb teksten voor theatervoorstellingen geschreven, al die tijd, en dat is soms gelukt – men heeft het gewaardeerd. Toch is dat werk vervlogen. Teruggebracht tot, misschien, een paar verspreide herinneringen en een stapel groene tekstboekjes waar ik als enige af en toe het stof vanaf blaas.
‘Hoe deed je dat, toen?’ Op die denkbeeldige vraag kan ik het eensluidende antwoord niet geven. Wat ik wel kan zeggen, is dat lang nadenken nooit geholpen heeft. Onbezonnenheid is een voorwaarde – en juist die gemoedstoestand raakt steeds verder weg. Je weet wat je vindt, wat je smaak is, wat de criteria zijn als je een oordeel moet vellen – maar al die kennis maakt het alleen maar moeilijker om lekker dóór te schrijven, om zelf nieuwsgierig te zijn en te zien wat ervan komt.
Heeft het zin gehad? Vandaag nog had ik het er met een collega-toneelschrijver over: zou je niet beter in de gezondheidszorg kunnen werken? In de microkosmos van zo’n ziekenhuis heeft alles zin en betekenis en kun je iets doen waar mensen echt en direct het nut van ondervinden – en dat is toch iets anders dan de kronkelige redeneringen waarmee wij onze bezigheden in de kunst plegen te rechtvaardigen. Wij werken toch ook voor het heil van de mensheid? Ja, het zal wel.
En toch… Toch maak ik het zelf nog mee, misschien minder als ‘maker’ maar wel als ontvanger: kunst kan helpen. Soms om vrolijker en optimistischer te worden, soms om de onbegrijpelijkheid van de wereld beter te kunnen verdragen. Ik lees een interview met de zanger Claude en ik hoor zijn Songfestivallied – een Europese winnaar is hij niet geworden, maar zijn woorden zijn krachtig en oprecht en hij neemt mij mee, van Congo via het AZC en Enkhuizen naar geëngageerd plezier. En ik ben op Bevrijdingsdag in een mooi zaaltje in het centrum van Amsterdam, waar het voorjaarslicht door hoge ramen naar binnen valt en waar vier muzikanten een stuk spelen dat ‘Pour la fin du temps’ heet – mooi toch, op 5 mei? Olivier Messiaen componeerde het in 1940 als concentratiekampgevangene en ik kan niet anders dan deemoedig luisteren naar het hemelse geluid dat aardse mensen kunnen maken.
Het zijn zulke ervaringen, hoe vluchtig en on-uniek ook, die het besef levend houden dat kunst toch echt wel iets is – dat kunst werelden schept en pijn verlicht.
Maar als je dan – en dat gaat verbazend snel – de zestig bereikt, kun je niet volhouden dat je ook wel honderdtwintig kunt worden. Je weet het: alles wat jarenlang vanzelfsprekend verder reikte, dat groter werd en hoger groeide, dat is de omgekeerde richting ingeslagen. Kleiner, lager, dichterbij. Je bent wie je nu bent en waar je nu bent – je ziet scherp wat je niet zult bereiken.
Inmiddels ben ik tweeënzeventig en kijk ik met verwondering naar wat er achter me ligt. Ik heb teksten voor theatervoorstellingen geschreven, al die tijd, en dat is soms gelukt – men heeft het gewaardeerd. Toch is dat werk vervlogen. Teruggebracht tot, misschien, een paar verspreide herinneringen en een stapel groene tekstboekjes waar ik als enige af en toe het stof vanaf blaas.
‘Hoe deed je dat, toen?’ Op die denkbeeldige vraag kan ik het eensluidende antwoord niet geven. Wat ik wel kan zeggen, is dat lang nadenken nooit geholpen heeft. Onbezonnenheid is een voorwaarde – en juist die gemoedstoestand raakt steeds verder weg. Je weet wat je vindt, wat je smaak is, wat de criteria zijn als je een oordeel moet vellen – maar al die kennis maakt het alleen maar moeilijker om lekker dóór te schrijven, om zelf nieuwsgierig te zijn en te zien wat ervan komt.
Heeft het zin gehad? Vandaag nog had ik het er met een collega-toneelschrijver over: zou je niet beter in de gezondheidszorg kunnen werken? In de microkosmos van zo’n ziekenhuis heeft alles zin en betekenis en kun je iets doen waar mensen echt en direct het nut van ondervinden – en dat is toch iets anders dan de kronkelige redeneringen waarmee wij onze bezigheden in de kunst plegen te rechtvaardigen. Wij werken toch ook voor het heil van de mensheid? Ja, het zal wel.
En toch… Toch maak ik het zelf nog mee, misschien minder als ‘maker’ maar wel als ontvanger: kunst kan helpen. Soms om vrolijker en optimistischer te worden, soms om de onbegrijpelijkheid van de wereld beter te kunnen verdragen. Ik lees een interview met de zanger Claude en ik hoor zijn Songfestivallied – een Europese winnaar is hij niet geworden, maar zijn woorden zijn krachtig en oprecht en hij neemt mij mee, van Congo via het AZC en Enkhuizen naar geëngageerd plezier. En ik ben op Bevrijdingsdag in een mooi zaaltje in het centrum van Amsterdam, waar het voorjaarslicht door hoge ramen naar binnen valt en waar vier muzikanten een stuk spelen dat ‘Pour la fin du temps’ heet – mooi toch, op 5 mei? Olivier Messiaen componeerde het in 1940 als concentratiekampgevangene en ik kan niet anders dan deemoedig luisteren naar het hemelse geluid dat aardse mensen kunnen maken.
Het zijn zulke ervaringen, hoe vluchtig en on-uniek ook, die het besef levend houden dat kunst toch echt wel iets is – dat kunst werelden schept en pijn verlicht.
Rob de Graaf
Rob de Graaf is schrijver van theaterteksten. Zijn stukken zijn gespeeld door onder meer Nieuw West, Dood Paard, Keesen&Co en De Gemeenschap. Hij is docent geweest bij de opleiding Writing for Performance (HKU).
