Leven in ongemak

Juist als ik mij bevind in een comfortabele, lege tussenruimte ontstaat de drang te zoeken naar ongemak. Naar situaties waarin ik niet weet wat de regels en kaders zijn. Ik zoek ze, om steeds een nieuwe manier te vinden om mij te verhouden tot het onbekende, in de hoop dat onbekende te gaan begrijpen.

Als je op een nieuwe plek naast iemand komt te zitten die er anders uitziet of anders reageert dan jij gewend bent, kan dat ongemakkelijk zijn. Ik loop niet weg, maar bedenk welke overeenkomsten er zijn en welke vragen ik kan stellen om in contact te komen. Van binnen ga ik aan. Ik observeer. Ik bevraag de situatie. Via het gesprek wil ik uitpluizen wie die ander is, maar vooral waarom ik ongemak ervaar.

Ook in projecten ga ik op zoek naar ongemak. Tijdens het maken van een voorstelling schep ik voorwaarden waarvan ik niet weet of ze werken. Zo kan de tekst in de voorstelling ontstaan vanuit klank en zelfverzonnen woorden. Een intuïtief proces dat zorgt voor nieuwe vondsten. Je gaat door het ongemak heen, kijkt zelf anders en laat het publiek anders kijken. Het ongemak zorgt ervoor dat de makers tijdens het maakproces, de personages op de vloer en het publiek tijdens de voorstelling in beweging zijn. Als maker ben ik erop uit de blik van de toeschouwers in de zaal ongemerkt te veranderen. Het is interessant om te onderzoeken tot waar je hen kunt laten meebewegen. Zij moeten zich comfortabel ongemakkelijk voelen, omdat het gruwelijk is wat personages doormaken of omdat de thematiek onder je huid gaat zitten, maar je mag je publiek onderweg niet verliezen.

Vele jaren geleden zag ik een voorstelling waarin een acteur vastgebonden werd, vuurwerk in zijn achterste kreeg. Hierna stak de acteur zijn vingers in zijn keel, kokhalsde een tijd lang tot hij overgaf. Op de vloer. Voor mijn voeten. Ik sloot mij af. Een deel van de zaal liep weg. Het was te plat, zonder suggestie. Het ongemak was afschuw geworden.

In mijn werk wil ik niet choqueren, in mijn privéleven wil ik mij niet onbezonnen in allerlei situaties storten om ongemak te voelen. Ik wil begrijpen wat ik niet begrijp. Het ongemakkelijke doorgronden is voor mij een noodzaak geworden om de wereld te kunnen begrijpen. Wij mensen zijn zo geprogrammeerd dat wij het liefste lekker achterover leunen. We gebruiken onze hersenkracht liever niet als het niet nodig is. Daarnaast begeven wij ons graag tussen mensen die zijn zoals wij, in een omgeving waar rituelen voorspelbaar zijn en wij de regels kennen. Het opzoeken van het onbekende kost wellicht energie, maar zorgt ervoor dat patronen doorbroken worden. Een transformatie die voor een nieuwe kijk op de zaken zorgt. Wat weer leidt tot meer begrip. Is dat niet wat we nodig hebben in deze tijd? Moeten we niet allemaal vaker het ongemak induiken om zo meer begrip te krijgen? Begrip voor het onbekende in de wereld, voor de ander?