Kunst in tijden van nood
Heleen Verburg
23 mei 2025
Afgelopen week was ik in Engeland. Ik heb ooit anderhalf jaar in Londen gewoond, dus het was een tochtje langs Memory Lane. Het grootste genot dat ik toen had, was dat ik zomaar de British Library in kon lopen, om met witte handschoentjes aan een atlas door te bladeren, uit tijden dat de mensen nog moesten wennen aan het idee dat de aarde rond was. Ook ging ik zo vaak ik maar kon naar de National Portrait Gallery (gratis toegang!), waar ik linea recta naar de hoogste verdieping ging voor altijd weer hetzelfde schilderij: Queen Elizabeth I. Daar stond ze, geschilderd in 1592 door ene Marcus Gheeraerts the Younger. Marcus heeft haar bijna onaards afgebeeld, in een gigantische witte jurk met vleugelachtige mouwen en cape. Hij heeft haar behangen met parels en robijnen. Met haar puntige satijnen schoentjes staat ze op de wereldbol. Een nog onontgonnen continent onder haar voeten. Ik weet niet waarom ik zo onweerstaanbaar tot dat schilderij werd aangetrokken. Keer op keer.
Engeland is veranderd. Brexit en corona hebben hun sporen achtergelaten. Het duurde even voor ik kon beschrijven wat er dan precies zo veranderd was, buiten de zichtbaar oprukkende armoede. Na een tijdje begon ik het te snappen. Het keeping up appearances waar de Britten zo goed in zijn, lukt niet meer. Mijn vriendin die in Bristol woont, zei dat Londen en Bristol nog een paradijs zijn, vergeleken met de steden in het noorden. Die storten zichtbaar in, jongeren veranderen en masse in zombies. Oproer ligt om de hoek.
Er is een boek ´De vloek van de nootmuskaat´ van Amitav Ghosh dat iedereen in Nederland verplicht zou moeten lezen. De schrijver doet loepzuiver uit de doeken hoe het koloniale denken ons heeft gebracht waar we nu zijn. Ooit werd gedacht dat nootmuskaat een medicijn tegen de pest was. Dat maakte de nootmuskaat, die alleen op de Banda-eilanden in de Molukken groeide, ongekend gewild en kostbaar. Voor één hand nootmuskaat kon je destijds een heel huis of een schip kopen. Columbus wilde naar de Oost, om het monopolie van Venetië op, met name, die nootmuskaat te doorbreken. In plaats daarvan ´ontdekte´ hij Amerika. Dat was het startsein voor de goudkoorts en een ongekende wedloop in hebzucht en landjepik waar Nederland vol aan meedeed. Het is die wedloop waarmee de koloniale staten hun rijkdom hebben vergaard en die ons hele denken is gaan beheersen. Ghosh legt een adembenemend verband tussen die geschiedenis, ons denken, en hoe we nu omgaan met de natuur.
Eén van mijn grootste inspiratoren van dit moment is een Britse, Jacqueline Hobbs. Haar organisatie heet Oracle Girl. Zij legde ooit uit wat het onderliggende thema is waar de koloniale staten nu naar te kijken hebben: rage. Woede. De jongeren in Noord-Engeland beginnen te spiegelen wat al die eeuwen onder het tapijt is geveegd. Wij zijn in onze tijden getuige van de fenomenale ineenstorting van het koloniale tijdperk. En dat moet gebeuren. Het kan niet anders. Woede is daarbij een onvermijdbaar voertuig. Mogen de kunstenaars van nu hun ongekende creatiekracht inzetten om de wereld te tonen zoals die is. Met heel haar schoonheid en al haar paradoxen, inclusief die woede. Als een baken voor de mensen die dat het hardst nodig hebben.
Engeland is veranderd. Brexit en corona hebben hun sporen achtergelaten. Het duurde even voor ik kon beschrijven wat er dan precies zo veranderd was, buiten de zichtbaar oprukkende armoede. Na een tijdje begon ik het te snappen. Het keeping up appearances waar de Britten zo goed in zijn, lukt niet meer. Mijn vriendin die in Bristol woont, zei dat Londen en Bristol nog een paradijs zijn, vergeleken met de steden in het noorden. Die storten zichtbaar in, jongeren veranderen en masse in zombies. Oproer ligt om de hoek.
Er is een boek ´De vloek van de nootmuskaat´ van Amitav Ghosh dat iedereen in Nederland verplicht zou moeten lezen. De schrijver doet loepzuiver uit de doeken hoe het koloniale denken ons heeft gebracht waar we nu zijn. Ooit werd gedacht dat nootmuskaat een medicijn tegen de pest was. Dat maakte de nootmuskaat, die alleen op de Banda-eilanden in de Molukken groeide, ongekend gewild en kostbaar. Voor één hand nootmuskaat kon je destijds een heel huis of een schip kopen. Columbus wilde naar de Oost, om het monopolie van Venetië op, met name, die nootmuskaat te doorbreken. In plaats daarvan ´ontdekte´ hij Amerika. Dat was het startsein voor de goudkoorts en een ongekende wedloop in hebzucht en landjepik waar Nederland vol aan meedeed. Het is die wedloop waarmee de koloniale staten hun rijkdom hebben vergaard en die ons hele denken is gaan beheersen. Ghosh legt een adembenemend verband tussen die geschiedenis, ons denken, en hoe we nu omgaan met de natuur.
Eén van mijn grootste inspiratoren van dit moment is een Britse, Jacqueline Hobbs. Haar organisatie heet Oracle Girl. Zij legde ooit uit wat het onderliggende thema is waar de koloniale staten nu naar te kijken hebben: rage. Woede. De jongeren in Noord-Engeland beginnen te spiegelen wat al die eeuwen onder het tapijt is geveegd. Wij zijn in onze tijden getuige van de fenomenale ineenstorting van het koloniale tijdperk. En dat moet gebeuren. Het kan niet anders. Woede is daarbij een onvermijdbaar voertuig. Mogen de kunstenaars van nu hun ongekende creatiekracht inzetten om de wereld te tonen zoals die is. Met heel haar schoonheid en al haar paradoxen, inclusief die woede. Als een baken voor de mensen die dat het hardst nodig hebben.
Heleen Verburg
Heleen Verburg (1964) is toneelschrijfster en regisseuse. Binnenkort is er een reprise te zien van haar stuk Hoor je mij? bij Philarmonie ZuidNederland en ook bij De Heks van Almen, waarvoor zij de regie deed, is nog een aantal keer te zien.
