In de wereld blijven

Ik snak naar schoonheid en troost, want ik ben het gekrakeel in de wereld zat. En al helemaal het politieke gerotzooi! Wat moet ik met de gewetenloosheid, waarmee onschuldige mensen worden opgejaagd, uitgehongerd en vermoord. Machteloos kijk ik rond. Verbaasd zie ik hoe mensen verharden, blikken zich vernauwen en verantwoordelijkheden worden afgeschoven. Instituten lopen op hun tandvlees en feiten worden vakkundig gemanipuleerd tot meningen. Is het tijd om me van de wereld af te sluiten? Er figuurlijk uit te stappen?

Maar dat zou ook het afscheid van de kunst betekenen. Ik omarm kunst en cultuur als een manier om je te verhouden tot de wereld om je heen! En dat is niet het pamflettistische activisme dat veelal strandt in zelfbevestiging en morele borstklopperij. Ik doel op de speciale manier van het organiseren van aandacht dat de mogelijkheid creëert om iets waardevols te ontdekken, als een gids voor schoonheid, troost en verwondering.

Maar hoe verhoudt mijn behoefte aan schoonheid, troost en verwondering zich tot een wereld die lijkt in te storten. Ik woon in één van de tien welvarendste landen ter wereld. Dat is een voorrecht dat verplichtingen schept. Onverschilligheid is geen optie.

Ja, ik weet dat de wereld niet te begrijpen valt en dat elke poging daartoe ontoereikend is. Maar de poging telt, daar gaat het om. Ik heb bijvoorbeeld het voorrecht om iets te kunnen lezen wat ik nauwelijks begrijp, maar dat een ander onweerstaanbaar boeit. Ik heb de luxe om me over te geven aan die spanning. En die spanning zorgt soms voor een onverklaarbare schoonheid. Het leidt tot verwondering. De overgave geeft troost. Het raakt een waarde van kunst: het vermogen om je te confronteren met een raadsel én de vanzelfsprekendheid van de ander. De omarming van een ‘geheim’ én het onbekende. Zaken die nu verdacht zijn. Elke beoefening en beleving van kunst en cultuur is daarmee een maatschappelijke daad. Een democratische daad. In een tijd waarin alles transparant en gereguleerd moet zijn, is het onbegrijpelijke een gevaar. Het leidt tot onzekerheid en dat is iets wat men denkt te moeten benaderen met achterdocht en wantrouwen. Kunst doet het tegenovergestelde. Met liefde en aandacht omarmt het juist het complexe en onbekende.

In dit kader was afgelopen zomer het lezen van Ilja Pfeijffers Alkibiades een verademing. Waar taal doorgaans wordt platgeslagen en opgeknipt in korte brokjes, genoot ik van Pfeijffers volzinnen, bijzinnen en de stapelingen van gedachten. De taal droeg context, resoneerde met de geschiedenis en creëerde een omgevingsbewustzijn. Door de ogen van een gefictionaliseerd historisch figuur beleefde ik de ondergang van Athene, de teloorgang van democratie in de 5e eeuw v.g.j. en de mentale lenigheid van een Griekse legerleider. En terwijl ik me verloor in het perspectief van die ander uit een ver verleden, spiegelde de vertelling zich aan onze wereld en verdwaalde ik in tijdloze hartstochten. Dit lezen gaf mij inzicht, troost en schoonheid. Even kon ik het gekrakeel van de wereld aan. Het was een manier om in de wereld te blijven. Dat is de kunst.