Droog brood

Het is het begin van de herfst. Er is een ruzie en ik heb gelijk, maar het is zijn huis. Dus pak ik snel een tas, dender de trap af en laat de deur met een klap achter me dichtvallen. Buiten(gesloten) been ik de stad in, kauwend op een stuk stokbrood dat ik tijdens het trapdenderen in m’n tas heb gevonden. Mijn moeder noemt dit soort lopen ‘straftrappen’. Ik probeer daar niet aan te denken. Ik probeer alleen maar kwaad te zijn, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik moet denken aan de gulle lach van mijn moeder, toen ik als zesjarige een matse at en een dame van een reclame nadeed: ‘Eigenlijk smaakt het naar helemaal niks (…), maar niks (…) is juist zo lekker.’ Dat fragment is zo’n beetje alles wat me is bijgebleven van de museumlessen die ik kreeg als kind. Even walg ik van de elitaire stad waar ik een levend product van ben geworden. Ondertussen loop ik er ook maar gewoon in verder. En zo komt het – van woede op een ander; naar oud brood; naar moedergelach; naar matse-les; naar woede op mezelf; naar museumkaart (want ander geld om in deze stad onderdak te krijgen heb ik natuurlijk niet) – dat ik ondertussen naar het Joods Historisch Museum gelopen ben. Weet ik veel dat daar op dat moment de expositie ‘Leven of theater’ huist.

Bij de kassa twijfel ik of dit niet te ver gaat. Kan ik vandaag wel recht doen aan herinneringen die hier wonen? De reden dat ik toch doorzet is een combinatie van gebrek aan een beter plan en een vaag gevoel van bestemming. Mijn tante zou zeggen dat het zo had moeten zijn, of eigenlijk zou ik dat zelf ook zeggen, maar ik heb graag dat u mij wat hoger inschat.

Eén grote ruimte van het museum is omgetoverd tot labyrint waar minstens 300 beeldende werken hangen. Het zijn schilderingen met teksten die over het leven van Charlotte Salomon (1917-1943) vertellen: een leven dat geen ouderdom gekend heeft, maar wel doordrongen is van het geweld dat volwassenen elkaar en zichzelf aandoen. Het is speels in kleur en vormgeving. Vrolijk en ook droevig van inhoud. Ergens in het midden van de werken lees ik een tekst die me persoonlijk raakt. Hierin zegt Paulinka*, de nieuwe partner van Salomons vader, dat de kleine Charlotte weggehouden moet worden van de stijf- en vormelijkheid waaraan haar moeder ten onder is gegaan. Charlotte – met evengoed een sterk instinct – riskeert namelijk net als zij in hevige tweestrijd te belanden met als resultaat een constant gevoel niet goed genoeg te zijn. Het lef om dit als buitenstaander aan te kaarten windt me op, geeft me energie en maakt me zwaar tegelijkertijd. Paulinka kreeg haar zin en dus sta ik nu middenin het bewijs van wat er allemaal gemaakt kan worden als je je impulsen niet hoeft te remmen. En tegelijkertijd had ik hier waarschijnlijk nooit gestaan als het leven van Charlotte Salomon niet in de meest letterlijke zin van het woord geremd was door de stijve vormelijkheden om ons heen.

Goed, ik was dus geraakt, gehoord eigenlijk, maar niet zodanig dat ik terugging naar mijn kleinzerige wereld om daar de dingen op te lossen. Niet weer aanbellen en de trap op met bloemen. Het was meer dat ik een opening kreeg om weer te zien hoe gelaagd alles in elkaar steekt. De scherpheid van de privéwoede gleed van me af en er scheen licht op een groter verdriet dat erachter ligt en universeler is. Het is waarschijnlijk de ‘aanschouwing van veel tegelijkertijd’ die in een museum, in droog brood, in rommelige ruzie, in stilte of oké zelfs in straftrappen kan plaatshebben, waarin ik me geborgen voel. Alleen in die geborgenheid van vele lagen kan ik me verhouden tot al het wrede in de wereld.

* Het gaat om passage 88 van ‘Leven of Theater’, als u het echt wilt weten, de tentoonstelling van 2018 in fantastische vertaling van Judith Herzberg.