De recensent en de minotaurus

Terugkerende vraag die ik op verjaardagen regelmatig krijg van types waarvan ik doorgaans vermoed dat het hooguit een verre Brabantse oom, een aangetrouwde neef of ander familielid is: ‘Sander jongen, als theaterrecensist, heb jij nou nooit – (er wordt wat gewankeld, een pijpje bier aan de lippen gezet, slordige vlokken schuim kruipen in mondhoeken) – dat je na afloop van zo’n voorstelling géén idee hebt waar je nou eigenlijk naar hebt zitten kijken?’

Op zich een logische vraag. De meeste van mijn familieleden (nogmaals: ik ga er maar van uit dat het familie is) zijn vriendelijke, hardwerkende lui met concrete beroepen. Ze werken in ziekenhuizen, op basisscholen of in slagerijen.

Meestal ontwijk ik zo’n vraag snel met een willekeurige wedervraag. Maar als ik eerlijk antwoord zou moeten geven, dan zeg ik: ja. Voluit en goddank: ja. In het ideale geval loop ik, inderdaad, het theater uit in opperste vertwijfeling over wat ik nu eigenlijk gezien heb.

Laatst las ik op sociale media hoe een boze regisseur zich weer eens opwond over een negatieve recensie. Geagiteerd verweet hij de criticus van dienst dat hij zijn voorstelling simpelweg ‘niet begrepen’ had. Ik dacht: pardon?

Begrijpt zo’n theatermaker niet dat hij zijn eigen kunstwerk daarmee reduceert tot raadseltje, en theaterrecensenten (en belangrijker nog: ander publiek) tot veredelde hobbypuzzelaars? Als ik het theater uitloop met het gevoel dat ik een voorstelling begrepen heb, oef, dan heb ik doorgaans een behoorlijk saaie toneelavond achter de rug, die al snel tussen andere plichtmatig ingevulde puzzelboekjes bij het oud papier van mijn geheugen belandt.

Ik wil geen raadsels, ik wil het mysterie. Ik ga niet zoeken naar een oplossing, ik ben al blij als tijdens een voorstelling de muren van het labyrint enigszins opdoemen. De uitgang hoef ik niet te vinden, liever ontwaar ik een glimp van de minotaurus.

Die zoektocht in het doolhof, aftastend dwalen door een kunstwerk, dáárvoor ga ik naar theater. Ik laat me gewillig leiden, verleiden en misleiden door alles wat makers op me afvuren: de taal, het decor, het ritme, het licht – of het gebrek aan al die dingen. Niet omdat ik hoop dat ze me naar de uitgang gidsen, maar juist dieper het gangenstelsel in.

Jaren aan plichtmatige teamuitjes en dito vriendenreünies hebben me geleerd dat de mensheid uiteenvalt in twee groepen: degenen die in escaperooms koste wat het kost de beste tijd willen neerzetten en dus zo snel mogelijk proberen te ontsnappen, en types die expres het hele uur volmaken om zoveel mogelijk puzzels op te lossen.

Ik heb het eerste slag mens altijd al gewantrouwd. Een theatermaker die zegt dat iemand zijn voorstelling niet begrepen heeft, heeft mij daarmee meteen een legitieme reden gegeven om bij voorbaat al iets anders te doen met mijn avond (naar een escaperoom gaan, bijvoorbeeld, ik noem maar iets).

Maar dat zeg ik natuurlijk allemaal niet, tegen die vermoedelijke oudtante, die bij betere beschouwing misschien toch de buurvrouw van vroeger of een aangewaaide kennis van mijn moeder is. Meestal lach ik ontwijkend, neem wankelend een slok bier en terwijl slordige vlokken schuim in mijn mondhoeken kruipen, vraag ik: ‘Hou jij eigenlijk van escaperooms?’