De kracht van kunst openbaarde zich aan me op de A73

Ik reed. Mijn zus zat naast me in de passagiersstoel en zette het nummer Only Love That Gets You Through van Sade op. We besloten dat dit de muziek voor de aftiteling van het afgelopen jaar zou zijn. Sade zingt dan wel dat ons lijden niet tevergeefs is, maar eigenlijk was het dat natuurlijk wel. ‘You didn’t suffer in vain’ lijkt me iets dat we ons voor moeten houden om ons door moeilijke tijden te slaan, en niet hoe het echt werkt. Het had je allemaal net zo goed niet goed kunnen overkomen. Er staat helemaal noppes tegenover alle shit die je mee maakt.

Behalve dan misschien wanneer je er een mooi kunstwerk van maakt. Met de alles-gebeurt-met-een-redenfilosofie wordt alle ellende als ingrediënt meegenomen in het recept voor een meesterwerk. We doen vaak alsof lijden ‘part of the deal’ van het kunstenaarschap is. Het is net alsof kunst maken iets heiligs is, alsof je iets bovenmenselijks doet, waar je best een hoge prijs voor mag betalen.

Ik vind dat er veel wordt goedgepraat als het om kunst gaat. We vinden het naar mijn idee best normaal dat kunstenaars zich als klootzakken gedragen. Je hoeft weinig ervaring te hebben in een kunstsector om je daar een voorstelling bij te maken. Dronkenmanschap, grillige karaktertrekken, machtsmisbruik, trauma-dumping, te laat komen: je kan nu eenmaal niet zonder kleerscheuren door het proces, waarbij je iets maakt waarin het bovenmenselijke zich ontvouwt.

Maar op de A73 realiseerde ik me waarom dat nergens op slaat. Aan deze autorit gingen tien opeenvolgende grijze dagen vooraf, en nu schoven de wolken een stukje uit elkaar. Mijn zus en ik luisterden naar Sade. Meestal praten we zoveel dat we de tijd vergeten, maar dit moment markeerde zich door ons zwijgen.

Een nummer is een verzameling klanken, een schilderij een verzameling penseelstreken op een doek, een film niet meer dan duizenden opeenvolgende frames. Het werk zelf bevat niks transcendents. Er is geen goddelijk stofje dat vrijkomt, waar je als maker diep voor moet gaan. Het zit ‘m in hoe ik en mijn zus, met Sade op in de auto, allebei in onze eigen verbeelding verzonken raken. Het zit in de toeschouwer. Als een werk een toeschouwer ontroert, dan denkt de toeschouwer aan iets dat hem ontroert. Hoe bijzonder is het dat we als mensen, ondanks alles, alle shit waar we tevergeefs of toch met een reden doorheen gaan, onze verbeelding durven te gebruiken om er meer van te maken dan wat klanken door een speaker van een Peugeot 108.

Kunst staat tussen ons in. Menselijker wordt het niet. Zowel het maken als het ervaren ervan is telkens weer een daad van kwetsbare eerlijkheid. Laten we dat koesteren, denk ik dan. Laten we kunst niet als excuus gebruiken voor gedrag dat nog meer leed de wereld in slingert (klootzakkengedrag). Laten we niet afgeleid raken door ideeën van superioriteit van de ene kunstenaar ten opzichte van de andere, of van de kunstenaar ten opzichte van het publiek. We zijn allemaal nodige, waardige participanten, en alles wat we daarvoor nodig hebben, hebben we allemaal al in huis: wat kilometers op de teller als het gaat om een lijdensweg, een stukje welwillende verbeelding en een hart dat open kan. Want wat ik me vooral realiseerde, is dat Sade ontzettend gelijk heeft: It’s only love that gets you through.